afwatering en bemaling
Natuurlijke afwatering
Vanaf de ontginning tot 1450 kende de Alblasserwaard een natuurlijke afwatering. Door de algemene afhelling naar het westen stroomde het overtollige water af via afwateringskanalen en veenriviertjes naar de rivieren de Lek en de Merwede.
Aanleg opslagboezems
Rond 1450 was natuurlijke afwatering door het inklinken van het veenlandschap en het hogere rivierpeil niet langer mogelijk. Door de waterschappen de Overwaard en de Nederwaard werden in 1365 en 1366 gronden aangekocht om het water tijdelijk in hoger gelegen boezems bij Elshout (Kinderdijk) op te slaan. Vanuit deze grote opslagboezems kon bij laag water op de rivier worden geloosd. Hiervoor moest het water door bemaling omhoog worden gebracht. Een wateropvoerwerktuig werd gevonden in de windmolen met scheprad. Deze kon het water anderhalve meter omhoog brengen voor opslag in de hogere boezem.
Luchtfoto met boezems bij Elshout. Links de hoge boezem van de Nederwaard, rechts de hoge boezem van de Overwaard en uiterst rechts de boezem van Nieuw-Lekkerland. De foto dateert van voor 1945 want de 3e molen (Oude molen) in de boezem van Nieuw-Lekkerland is hier nog in werking. Klik op de foto voor een groter formaat, de drie stenen sluizen van Elshout zijn dan zichtbaar.
Bemaling met molens
Door de steeds verder inzakkende veengrond moest het water in twee trappen omhoog worden gebracht. De eerste trap werd gedaan door poldermolens welke het water omhoog maalden naar een lage boezem of kanaal van waaruit het water richting de Merwede (Giessenburg) en de Lek (Elshout) stroomde. In Elshout moest het water voor een tweede keer omhoog worden gebracht in hoger gelegen boezems. Voor deze tweede trap werden in 1738 door het waterschap Nederwaard acht stenen wipmolens gebouwd. Het waterschap Overwaard volgde en in 1740 waren er acht houten wipmolens bijgekomen. Deze 16 grote molens moesten het water van de poldermolens wegmalen. Rond 1870 stonden er zo’n 70 molens in de Alblasserwaard. Nu zijn er meer dan 50 van over.
Bij Kinderdijk staan totaal 19 molens. Naast de 16 molens van de Overwaard en de Nederwaard staan er twee poldermolens in de polder Nieuw-Lekkerland en een wipmolen in de polder Blokweer (gemeente Alblasserdam). Samen vormen zij de molens van de Kinderdijk. Dit molencomplex staat sinds 1997 op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Het beheer ligt in handen van de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK).
Mechanische bemaling
De komst van mechanische bemaling zorgde voor een verandering in het waterbeheer. In 1861 (Hardinxveld-Giessendam) en in 1868 ((Wisboomgemaal in Elshout) werden de eerste stoomgemalen voorzien van schepraderen gebouwd. Daarna volgden er meer. Vanaf 1913 werden nagenoeg alle gemalen voorzien van een dieselmotor en later een electromotor. Lees meer…
Bronnen:
Wikipedia, De Alblasserwaard (C.L. van Groningen)
Luchtfoto: Regionaal Archief Dordrecht (inventarisnummer 552_801130)
Oude foto sluis: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (docnr. 97.272)
Kaartje: Tekening door B.H.J.N. Kooij 1992
